Digital resources in the Social Sciences and Humanities OpenEdition Our platforms OpenEdition Books OpenEdition Journals Hypotheses Calenda Libraries OpenEdition Freemium Follow us

#5 Hoe overheidsbeleid kwetsbaarheden verergert

Chloé Deligne (ULB), Pernelle Godart (ULB), Jacques Moriau (ULB), Pauline Bacquaert (ULB), Jean-Michel Decroly (ULB), Pierre Lannoy (ULB), Alexandre Leclercq (UCLouvain), Alain Malherbe (UCLouvain), Valentina Marziali (ULB), Xavier May (ULB), Adèle Pierre (UCLouvain), Jean-Paul Sanderson (UCLouvain), Eva Swyngedouw (VUB), Mathieu Van Criekingen (ULB), Bas van Heur (VUB)

Redactionele coördinatie: Céline Gautier

Bewoners die uit hun woning in Brussel werden gezet. ©Front anti-expulsions

Vertaling: Annelies Verbiest (AV Translations)


Comment les politiques publiques aggravent les vulnérabilités

How public policies worsen vulnerable situations


De BSI Position Papers geven de opinies, gedachten en aanbevelingen van de auteurs weer, die voor Brussels Studies en het Brussels Studies Institute (BSI) geen enkele verantwoordelijkheid inhouden. De auteurs nemen de volledige verantwoordelijkheid op zich.


Mede door het overheidsoptreden blijven de meest kwetsbare mensen in armoede leven, en dat is vooral toe te schrijven aan drie mechanismen: de opstelling van intrinsiek ongelijke normen, de variabele toepassing van deze normen door overheidsambtenaren en de gebrekkige institutionele productie van data. Zich bewust worden van de verantwoordelijkheid van de overheid bij de instandhouding en reproductie van armoede is een eerste stap naar de opbouw van een samenleving waarin ieders grondrechten gewaarborgd worden.

Ten tijde van de oproep voor het Prospective Research for Brussels-programma in 2018 wilde Innoviris meer inzicht krijgen in de “onzichtbare bevolkingsgroepen” in Brussel. Onze teams hebben toen onderzoek verricht naar mensen die geen toegang hebben tot water voor hygiënische doeleinden (Hyper-project), die uit hun woning worden gezet (Bru-Home-project) of die geschrapt worden uit het rijksregister (Measinb-project). Over deze drie problematieken zijn er immers weinig kwalitatieve en kwantitatieve gegevens voorhanden.

Na afloop van onze projecten hebben we de aandacht gevestigd op de mechanismen die ertoe leiden dat mensen niet over de meest fundamentele bestaansmiddelen beschikken, alsook op de omvang van deze fenomenen. Zo hebben we geraamd dat minstens 8 % van de Brusselse bevolking moeilijk toegang heeft tot water voor hygiënische doeleinden (douchen, de was doen en het toilet doorspoelen)1, dat 1,3 % van de Brusselse huurders ieder jaar een uitzettingsbevel krijgt (goed voor gemiddeld 11 gerechtelijke uithuiszettingen per dag)2 en dat ieder jaar circa 1,3 % van de Brusselaars het slachtoffer wordt van schrapping of verdwijning uit het rijksregister3.

Achter deze ramingen schuilen mensen met een zwaar verstoord leven, die gewoonlijk meerdere problemen cumuleren: gebroken gezin, verlies van zijn/haar vangnet, laag inkomen, schuldenlast, vreemdelingenstatus, geen (/verlies van) woning, stress, psychische aandoening en eenzaamheid. Dat geldt zowel voor Brussel als voor andere steden4. Uit ons onderzoek blijkt echter ook de rol van het overheidsbeleid bij het ontstaan en de verergering van deze problemen. De meest kwetsbare mensen hebben vaak geen (toegang tot een) vangnet. En dat wordt zowel in Brussel als in andere steden vastgesteld5.

Op basis van ons onderzoek hebben we ons bijgevolg verdiept in de structurele gevolgen (normatieve aspecten) en de situationele gevolgen (praktische toepassing van de normen) van het overheidsbeleid op het niet-gebruik van grondrechten en op het niet-gebruik van rechten6. Ons onderzoek deed ook vragen rijzen naar de manier waarop huisvesting tegenwoordig een sleutelrol vervult om het leven van mensen veilig te stellen, en tegelijkertijd ervoor zorgt dat de stad niet kan worden gedacht als een gedeelde plek die openbare voorzieningen7 en middelen verstrekt8.

Op het raakvlak tussen rechten en tekortkomingen: huisvesting

Het leven van mensen in België is afhankelijk van twee grote behoeften: beschikken over een woning en over een rijksregisternummer. Een woning hebben is een voorwaarde om toegang te krijgen tot bepaalde basisvoorzieningen, zoals water en verwarming. Zonder woning is het bovendien moeilijk om te beweren dat men een adres heeft, en zonder adres kan men geen rijksregisternummer verkrijgen. Een rijksregisternummer geeft echter toegang tot verschillende rechten, de terugbetaling van gezondheidszorg en bepaalde sociale steunmaatregelen.

In Brussel is de toegang tot een woning bijna volledig afhankelijk van de markt9. 61 % van de Brusselaars huurt een woning en is in de praktijk onderhevig aan de willekeur van de eigenaars-verhuurders. Temeer omdat de instrumenten die nochtans bedoeld zijn om op te komen voor huurders zich in werkelijkheid maar al te vaak tegen hen keren.

Zo moeten huurders die de ongezondheid van hun woning of de niet-naleving van de huisvestingscode door de verhuurder willen aanklagen dat ook kunnen bewijzen. De zwakste partij moet dus haar rechten laten gelden. En veelal wordt de huurder geen alternatieve woning voorgesteld. Welke huurders zullen in die omstandigheden administratieve stappen zetten waardoor ze in conflict raken met hun verhuurder? En dan is er nog het feit dat de procedure niet erg transparant verloopt en het niet zeker is dat ze goed zal aflopen. Als je als huurder aanklaagt dat je woning niet conform is, komt dat er in werkelijkheid op neer dat je jezelf uitsluit van die woning. In een beleid dat echt opkomt voor grondrechten zou de logica omgekeerd moeten zijn. Dan zou het net aan de verhuurders moeten zijn om aan te tonen dat hun woning conform is voordat ze hun woning te huur aanbieden. Met andere woorden, door in de huurder-verhuurdersrelatie de sterkste partij te bevoordelen, versterkt het overheidsbeleid het aantal situaties van niet-gebruik van rechten, die in Brussel al jarenlang aan het toenemen zijn10.

Door de toegang tot vele grondrechten te laten afhangen van het beschikken over een adres, door geen controle uit te oefenen op de woningprijzen, door te weinig betaalbare woningen te produceren in verhouding tot de behoeften11, door de zaken ingewikkelder te maken voor vreemdelingen, door de sociale ongelijkheden te vergroten en door geen vangnet te voorzien voor mensen zonder woning, verergert het overheidsbeleid in het algemeen de problemen van de meest kwetsbaren. Door het eigendomsrecht te laten primeren op het recht op huisvesting, volgt het overheidsbeleid een bepaalde ideologie en houdt het vormen van discriminatie in stand.

Binnen dit normatieve kader vinden echter subtiele vormen van bemiddeling plaats, want de ambtenaren – de mensen die ervoor moeten zorgen dat het overheidsbeleid wordt uitgevoerd – behouden een zekere speelruimte. Ze gebruiken die speelruimte om de impact van het overheidsbeleid te versterken of net te verzachten. Dat heeft ons onderzoek in het bijzonder aangetoond.

Speelruimte ten goede en ten kwade

Of dagelijkse beproevingen (aan water geraken wanneer men geen woning heeft, een uithuiszetting uitstellen of voorkomen, ingeschreven geraken in het rijksregister) opgelost worden, hangt af van de beoordeling van de situatie door ambtenaren.

Voor de inschrijving op een adres gaan niet alle gemeenten of commissariaten op dezelfde manier te werk: sommige controleren gewoon de naam op de bel, terwijl andere een heus onderzoek laten uitvoeren door een wijkagent. Wie geen woning heeft, kan een referentieadres verkrijgen bij het OCMW, maar daarvoor is een bewijs van aanwezigheid op gemeentelijk grondgebied vereist, hetgeen vaak vatbaar is voor interpretatie12. In het geval van de gerechtelijke procedures en beslissingen voor uithuiszettingen, vaak wegens niet-betaling van de huur, kijken de meeste rechters enkel naar het probleem van de niet-betaalde huur, zonder ermee rekening te houden dat de woning ongezond is, dat het bedrag van de huur hoog is, dat het huurcontract niet geregistreerd is, dat de huisvestingscode niet nageleefd wordt, dat de huurder niet aanwezig kan zijn op de zitting of dat de huurder zich geen advocaat kan veroorloven. In plaats van het recht op huisvesting te vrijwaren, vergroten deze rechters het machtsonevenwicht dat eigen is aan de huurder-verhuurdersrelatie2. Andere rechters zijn gevoeliger voor de houding van de huurder, wanneer die zich eerder onderworpen opstelt dan wraakzuchtig en zich veeleer verontschuldigt dan bezwaar maakt, en zullen de huurder misschien een compromis voorstellen5.

Wat de toegang tot water betreft, kunnen mensen die geen stabiele huisvesting hebben en die op zoek gaan naar een plan B om zich te wassen of naar het toilet te gaan, bijvoorbeeld in fitnesscentra of gemeentelijke bibliotheken, bondgenoten vinden in de onthaalmedewerkers of daarentegen op een categorieke weigering stoten13.

Geen data, geen probleem!

Ons onderzoek leidde nog tot een laatste algemene vaststelling, namelijk dat data omtrent kwetsbaarheden heel vaak ontbreken, niet bestaan of ontoegankelijk zijn.

Sinds 2001 werd geen volkstelling meer uitgevoerd in België en ook niet op gewestelijk niveau. Om meer inzicht te krijgen in de levensomstandigheden van de Brusselaars, moet men bijgevolg terugvallen op gedeeltelijke gegevens van kleinschalige onderzoeken14. Deze gegevens zijn echter onvoldoende om de mechanismen en de omvang van de problemen te bepalen. Men kan ook vragen om de databanken van verschillende overheidsinstanties en -bedrijven te vergelijken, maar zij zullen naar eigen goeddunken reageren op zo’n verzoek, en sommige instanties maken gewoonweg geen bestaande data kenbaar15. In die omstandigheden is het moeilijk om te achterhalen met welke problemen heel wat Brusselaars geconfronteerd worden, en om iets te doen aan die problemen.

Daarnaast is er ook een tekort aan studies aan de hand van kwalitatieve onderzoeksmethoden. Nochtans zijn die heel belangrijk om de aandacht te vestigen op de mechanismen die tot armoede leiden, en vooral om te begrijpen wat er achter de cijfers schuilt. Doordat er geen data worden geproduceerd en doorgegeven door de instellingen, blijven ernstige maatschappelijke kwesties onder de radar. Op die manier wordt ook bijgedragen tot het ontstaan en de verergering van situaties van armoede en kwetsbaarheid.

Tijd voor actie… door de overheid

Na afloop van ons onderzoek wijzen we op de rol van het overheidsbeleid als verzwarende factor voor vele situaties van kwetsbaarheid.

Om deze tendens om te keren, lijkt het ons noodzakelijk om:

1° ieders rechten te automatiseren en te individualiseren. Uiteraard door het statuut van samenwonende af te schaffen, maar ook door unieke loketten in te voeren en vaker interculturele bemiddeling te organiseren (aanwezigheid van tolken en vertalers), de procedures – en dan vooral op juridisch vlak – transparanter te maken en de procedures van de verschillende gemeenten en OCMW’s op elkaar af te stemmen (bijvoorbeeld voor de toekenning van referentieadressen). Tot slot moet ook de bewijsplicht worden omgekeerd. Het is niet aan de meest kwetsbaren om te bewijzen dat ze recht hebben op een degelijke woning, maar aan de verhuurders om te bewijzen dat ze degelijke woningen op de markt brengen. Het is niet aan kwetsbare gebruikers om te bewijzen dat ze recht hebben op een sociaal tarief (bijvoorbeeld voor water), maar aan de overheid om ervoor te zorgen dat ze van het sociaal tarief kunnen genieten.

2° met de hulp van ambtenaren opnieuw een volkstelling in te voeren, waarbij in het bijzonder ook mensen zonder papieren en/of zonder woning in aanmerking worden genomen. Terwijl we vandaag zelfs geen zicht meer hebben op hoeveel woningen er precies zijn en in welke mate woningen uitgerust zijn, zou een nieuwe volkstelling ons in staat stellen om de leefomstandigheden van de Brusselaars te objectiveren.

3° de stad niet te herontwerpen als een optelsom van privéruimten (woningen, bedrijven en handelszaken), maar in de eerste plaats als een gemeenschappelijke ruimte met voorzieningen die voor iedereen toegankelijk zijn (water en verwarming). Dat is het idee van de inclusieve, universele en gastvrije stad. Hoewel huisvesting een grondrecht is, is het in strijd met deze opvatting om alle rechten afhankelijk te maken van het beschikken over een woning (of een adres).

Meer in het algemeen vinden wij het hoog tijd dat er een debat op gang wordt gebracht over de uitbreiding van het burgerschap, zodat iedereen die in Brussel woont onvoorwaardelijk toegang heeft tot grondrechten (een dak boven het hoofd, water, gezondheidszorg …), zonder dat er naar statuut of levensloop wordt gekeken.


MEER WETEN

Livres
FRANÇOIS, C., 2023. De gré et de force. Comment l’État expulse les pauvres, Parijs: La Découverte. 
HOCHSTENBACH, C., 2022. Uitgewoond. Waarom het hoog tijd is voor een nieuwe woonpolitiek. Amsterdam: Das Mag Uitgeverij.
NOIRIEL G., 2007. L’identification. Genèse d’un travail d’Etat, Parijs: Belin, coll. « socio-histoires ».
RICHELLE S., 2023. Bains Publics. Se laver en ville (1850-2000), Brussel: Editions de l’université de Bruxelles
SCOTT J. C., 2021. L’œil de l’État. Moderniser, uniformiser, détruire, Parijs: La Découverte.

Wetenschappelijke
artikels
BRUZELIUS C., 2019. Freedom of movement, social right and residence-based conditionality in the European Union, in: Journal of European Social Policy, vol. 29, nr. 1, pp. 70-83.
MALHERBE A., MORIAU J., WAGENER M. en ROSA E., 2019. La problématique du sans-abrime à Bruxelles – limite de la gouvernance multiniveau dans l’application du principe de justice spatiale, in: Justice spatiale/Spatial Justice, nr. 13, 10/2019.

Rapporten
AMERIJCKX G., ENGLERT M., NOËL L., VAN DER PLANCKE V. en BERNARD N., 2018. Armoede, slechte huisvesting en uithuiszettingen in het Brussels Gewest. Brussels Armoederapport 2018, Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie: Brussel.
WAGENER, M., HERMANS K., BONNETIER C., MORIAU, J., MERTENS N. en ARTOIS P., 2022. Evaluation collaborative des processus de réaffiliation sociale dans le Housing First Belgium, Brussel: POD Maatschappelijke Integratie.

Podcast
RICHELLE S. en BACQUAERT P., 2022. Corps sales // Ville sèche, Brussel: Radiola. Beschikbaar op het adres: https://www.radiola.be/serie/corps-sales-ville-seche/

Auteurs

Chloé Deligne is historica met een opleiding in geografie en milieubeheer. Ze is sinds 2006 onderzoekster aan het FNRS en geeft les aan de ULB. Haar onderzoek ligt op het raakvlak van sociale geschiedenis en milieugeschiedenis. Onlangs heeft ze onderzoek verricht naar de toegang tot water in de openbare ruimte en naar waterarmoede in Brussel.

Pernelle Godart is onderzoekster in de menselijke geografie aan het IGEAT-ULB. Nadat ze zich toespitste op handelaars en handelslogistiek, verdiept ze zich nu in de problematiek van de huisvesting en van de armoede in het Brussels Gewest. Eerder verrichtte ze bij het Centre d’Etudes en Habitat Durable de Wallonie (CEHD) ook onderzoek naar huisvesting.

Jacques Moriau is onderzoeker aan de Conseil Bruxellois de Coordination Socio-politique (CBCS), wetenschappelijk coördinator van het CREBIS en lid van het onderzoekscentrum METICES van het Institut de Sociologie van de ULB. Hij verdiept zich voornamelijk in het gewestelijk overheidsbeleid inzake sociale bijstand en eerstelijnsgezondheidszorg.

Pauline Bacquaert is historica. Haar interesse gaat uit naar de geschiedenis van de geneeskunde en gezondheid, die ze heeft onderzocht door het medische en politieke gedachtegoed te analyseren van een geneesheer uit de 18e eeuw, Nicolas Eloy. In het kader van het HyPer-project bestudeerde ze met name waterarmoede bij thuislozen en de plaats van water in de stad. Haar onderzoek leidde tot de ontwikkeling van de radiodocumentaire “Corps sales // Ville sèche” met Sophie Richelle.

Jean-Michel Decroly is docent geografie, demografie en toerisme aan de Université libre de Bruxelles. Hij leidt er de onderzoekseenheid Toegepaste Geografie en Geomatica binnen het IGEAT. In zijn onderzoek focust hij op uiteenlopende thema’s (demografische dynamieken, stedelijke veranderingen, toeristische praktijken, enz.) vanuit de invalshoek van de sociaal-ruimtelijke ongelijkheden.

Pierre Lannoy is docent sociologie aan de faculteit filosofie en sociale wetenschappen van de Université libre de Bruxelles en is er lid van het onderzoekscentrum METICES van het Institut de Sociologie.

Alexandre Leclercq is onderzoeker aan het CREAT-UCLouvain. Als bio-ingenieur van opleiding verricht hij onderzoek naar transitie en territoriale structurering. Zijn onderzoek spitst zich toe op territoriale dynamieken en interacties en op vernieuwende territoriale strategieën en concepten. Hij is verantwoordelijk voor de toegepaste geomatica bij het CREAT, waar hij SIG-modellen ontwikkelt die nieuwe mogelijkheden bieden voor territoriale analyse en het delen van ruimtelijke informatie.

Alain Malherbe is doctor in de bouwkunst en stedenbouw, docent ruimtelijke ordening en stedenbouw aan de LOCI-faculteit van de UCLouvain, onderzoeker aan het Centre de Recherches et d’Etudes pour l’Action Territoriale (CREAT-UCLouvain), lesgever bij Les Ateliers Saint-Luc en spreker aan de universiteit van Lille. Hij is onderzoekscoördinator aan het Institute for Landscape, Architecture and Built Environment van de UCLouvain (LAB-UCLouvain). Hij schreef onder andere verschillende boeken en artikels over huisvesting en dakloosheid.

Valentina Marziali is sociologe en focust haar onderzoek op stedelijke, openbare en semi-openbare ruimten vanuit een etnografisch oogpunt. Ze is lid van het onderzoekscentrum METICES. Door haar academische traject bouwde ze een mooie expertise op in de studie van stadsomgevingen aan de hand van kwalitatieve onderzoeksmethoden. In december 2012 publiceerde ze samen met P. Lannoy: “Les visiteurs et leurs clichés. Figures de l’activité photographique au Musée Autoworld”, in: Musées-Mondes, Parijs, La Documentation française, 15 december 2012.

Xavier May is econoom en onderzoeker aan het Institut de Gestion de l’Environnement et d’Aménagement du territoire (DGES-IGEAT) van de Université libre de Bruxelles. Zijn onderzoek spitst zich toe op sociaal-economische ontwikkeling in België, bedrijfswagens, armoede, energiearmoede en toegang tot water. Onlangs publiceerde hij “Waarom geen einde maken aan de progressieve tarifering voor water in Brussel?” in Brussels Studies.

Adèle Pierre volgt sinds januari 2019 een doctoraatstraject bij het Centre de Recherche et d’Études pour l’Action Territoriale van de faculteit voor architectuur, bouwkundige engineering en stedenbouw (LOCI) van de UCLouvain. Via het onderzoeksproject MEASINB (Measuring Invisibility in Brussels) bestudeert ze de verdwijning van individuen in administratieve registers, en meer bepaald de voorwaarden die gebonden zijn aan sociale rechten.

Jean-Paul Sanderson is doctor in de demografie. Hij is gekwalificeerd onderzoeker aan het Centre de Recherches en Démographie van de UCLouvain. Als historicus en demograaf verricht hij onderzoek naar demografische kwesties in België in de huidige periode of vanuit een historisch perspectief. Momenteel verdiept hij zich voornamelijk in de meting van sociale ongelijkheden en in de analyse van het sterftecijfer sinds de 19e eeuw met een focus op epidemieën, waaronder de recente coronapandemie.

Eva Swyngedouw is postdoctoraal onderzoekster aan het Cosmopolis Centre for Urban Research (Vrije Universiteit Brussel) en gastdocente in de stedelijke sociologie aan de Vrije Universiteit Brussel. Ze verricht onderzoek en heeft gepubliceerd over de gangbaarheid en de gevolgen van uithuiszettingen, de diversiteit van het werk in de creatieve en culturele sector, praktijken ter bevordering van het burgerschap in de onthaalkantoren voor nieuwkomers, en hybride identiteitsvorming bij Congolese migranten in Brussel.

Mathieu Van Criekingen is docent en onderzoeker in de geografie en het stedelijk onderzoek aan het IGEAT-ULB. Zijn onderzoek valt binnen het gebied van het kritisch stedelijk onderzoek en spitst zich toe op het ruimtelijk raderwerk van de sociale overheersing en de vormen van weerstand daartegen in volkswijken. In dat kader verdiept hij zich met name in de gentrificatieprocessen en -beleidslijnen.

Bas van Heur is professor stadsstudies aan de Vrije Universiteit Brussel, directeur van het Brussels Centre for Urban Studies en programmadirecteur van de Erasmus Mundus MSc 4Cities en de VUB-ULB MSc in Urban Studies. Hij verdiept zich in collectieve organisatievormen en het vermogen van mensen om publieke kennis te ontwikkelen over de stad. Hij verricht onderzoek en heeft gepubliceerd over de culturele en kunstsector, migratie en infrastructuur voor nieuwkomers, alsook stedelijke theorie.


Om deze post te citeren: DELIGNE Chloé, GODART Pernelle, MORIAU Jacques, BACQUAERT Pauline, DECROLY Jean-Michel, LANNOY Pierre, LECLERCQ Alexandre, MALHERBE Alain, MARZIALI Valentina, MAY Xavier, PIERRE Adèle, SANDERSON Jean-Paul, SWYNGEDOUW Eva, VAN CRIEKINGEN Mathieu en VAN HEUR Bas, 2023. Hoe het overheidsbeleid de kwetsbaarheden verergert. In: BSI Position Papers, nr. 5, 19/06/2023. Beschikbaar op het adres: https://bsiposition.hypotheses.org/2672

  1. MAY X., BACQUAERT P., DECROLY J.-M., de GUIRAN L., DELIGNE C., LANNOY P. en MARZIALI V., 2021. Formes, facteurs et importance de la vulnérabilité hydrique dans une métropole européenne. Le cas de Bruxelles, in: EchoGéo, nr. 57, 15/10/2021. Beschikbaar op het adres: http://journals.openedition.org/echogeo/22098; DOI: https://doi.org/10.4000/echogeo.22098 []
  2. GODART P., SWYNGEDOUW E., VAN CRIEKINGEN M. en VAN HEUR B., 2023. Uithuiszettingen in Brussel: hoeveel, wie en waar?, in: Brussels Studies, nr. 176, 12/02/2023. Beschikbaar op het adres: https://journals.openedition.org/brussels/6434; DOI: https://doi.org/10.4000/brussels.6434 [] []
  3. PIERRE A., MORIAU J., SANDERSON J-P, LECLERCQ A. en MALHERBE A., nog te verschijnen. Devenir invisible aux yeux de l’Etat. Une première estimation des « disparitions administratives » en Région de Bruxelles-Capitale, in: Brussels Studies. []
  4. DESMOND M., 2016. Evicted: poverty and profit in the American city, New York: Broadway Books – Franse versie: 2019. Avis d’expulsion. Enquête sur l’exploitation de la pauvreté urbaine, Montréal: Lux.
    PORTEFAIX, P. En ROTHHAHN, M., 2022. Que deviennent les ménages expulsés de leur logement ? Des trajectoires de vie fragilisées, Synthèse de l’enquête. Parijs: Fondation Abbé Pierre pour le logement des défavorisés. []
  5. FRANÇOIS, C., 2023. De gré et de force. Comment l’État expulse les pauvres, Parijs: La Découverte. [] []
  6. DE KOCK C., DEMOULIN L., FORTUNIER C., HUSSON E., MOENS K. en RACAPÉ J., 2023. De eerstelijnszorg herzien. In: BSI Position Papers, nr. 4, 03/04/2023. Beschikbaar op het adres: https://bsiposition.hypotheses.org/1855 []
  7. De term openbare voorzieningen betekent in ruime zin de collectieve voorzieningen die de levenskwaliteit helpen verbeteren. []
  8. DANSEREAU P., 1977. Un cadre écologique pour les aménités de la ville, in: Diogène, nr. 98, pp. 3-28. []
  9. ROMAINVILLE, A., 2015. La production capitaliste des logements à Bruxelles. Promotion immobilière et division sociale de l’espace”, in: Carnets de géographes, nr. 8, 01/09/2015. Beschikbaar op het adres: http://journals.openedition.org/cdg/338; DOI: https://doi.org/10.4000/cdg.338 []
  10. OBSERVATORIUM VOOR GEZONDHEID EN WELZIJN, Inzichten in non take-up van de sociale rechten en in sociale onderbescherming in het Brussels Gewest, Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie, Thematisch katern, 2016. []
  11. DESSOUROUX Ch., BENSLIMAN R., BERNARD N., DE LAET S., DEMONTY F., MARISSAL P. en SURKYN J.,2016. Huisvesting in Brussel: diagnose en uitdagingen, in: Brussels Studies, Synthesenota’s, nr. 99, 06/06/2016. Beschikbaar op het adres: http://journals.openedition.org/brussels/1346; DOI: https://doi.org/10.4000/brussels.1346 []
  12. PIERRE A, 2021. L’adresse de référence, la citoyenneté des invisibles, in: Sociétés plurielles, Vol. 4, nr. 11, pp. 3-15. []
  13. BACQUAERT P., DECROLY J.-M., DE GUIRAN L., DELIGNE C., LANNOY P., MARZIALI V. en MAY X., 2023. “Vulnérabilité hydrique et accès à l’eau d’hygiène : compromis de coexistence à Bruxelles”, in: Espaces & Sociétés, nr. 186-187, pp. 135-154. []
  14. Bijvoorbeeld de SILC-enquête. []
  15. Om te weten hoeveel referentieadressen er in elke gemeente worden afgegeven, zijn we dus in elke gemeente moeten langsgaan, zonder een volledig beeld te krijgen. Om het aantal uithuiszettingen in Brussel te kennen, zijn we bij de negentien vredegerechtskantons moeten langsgaan, waar het archief soms niet echt georganiseerd of geïnventariseerd is. Voor de gegevens over abonnees heeft Vivaqua nooit willen reageren op onze verzoeken. []

OpenEdition suggests that you cite this post as follows:
bsipositionpapers (June 19, 2023). #5 Hoe overheidsbeleid kwetsbaarheden verergert. BSI Position Papers. Retrieved November 12, 2024 from https://doi.org/10.58079/m5an